İnsanlar doğaları gereği hava soluduklarında ortama bir miktar Karbondioksit (CO₂) salarlar. Bu sebeple içinde insan bulunan kapalı ortamlarda CO₂ yoğunluğu açık havaya göre giderek yükselmeye başlar. Söz konusu yoğunlaşma; ortamın hacmi, içindeki insan sayısı, insanların ve yapmakta oldukları faaliyetlerin nitelikleri, zaman vesaire gibi değişkenlere bağlı olarak farklılıklar gösterir.

Açık hava şartlarındaki CO₂ yoğunluğu ortalama 380ppm civarında kabûl edilebilirken şehir sokaklarında kolayca 500ppm'e kadar yükselebilmektedir. Binaların içinde ise bu değer birkaç bin ppm'ye kadar ulaşabilir.

CO₂ yoğunlaşması 20.000ppm¹ civarına ulaştığında derin nefes alma ihtiyacı oluşmaya başlar, 40.000ppm'de solunum belirgin oranda etkilenir, 100.000ppm görme bozulmaları, titreme ve bilinç kaybına sebep olur ve 250.000ppm ise öldürücüdür.

Bilinen etkiler ve sınırlar doğrultusunda muhtelif çalışma/yaşama ortamı koşulları için belirlenen çeşitli CO₂ sınırlamaları ve uygulama standartları mevcuttur. Denizaltılar ve uzay araçları CO₂ yoğunlaşmasının idaresi açısından en özel iki uygulama alanını oluşturmaktadır ve sitenin ilgi alanı doğrultusunda beklenebileceği üzere daha geniş kapsamlı bir yaklaşım yerine burada mesele sadece denizaltılar açısından kısaca ele alınacaktır.

Bilhassa geçtiğimiz 15-20 sene içinde gerçekleştirilen araştırma sonuçlarına göre, doğrudan hayatî tehdit oluşturmayan seviyedeki CO₂ birikimlerinin insanların muhakeme yetenekleri üzerindeki olumsuz etkileri de belirgin şekilde ortaya çıkmaya [Resim.1] başlamıştır.

Bu hususun doğal olarak güncel ve gelecek nesil denizaltı tasarımlarında uygulanan tercihleri de doğrudan etkileyecek mahiyette olması, örneğin Milden gibi çalışmalar açısından bâzı temel tasarım tercihlerinin ve değişkenlerinin meseleye en başından itibaren dahil olmasını da gerektirmesi sebebiyle son derece önemlidir.

Konuyla ilgili daha yeni çalışmalar ile ulaşılan bulgular vasıtasıyla yakın geçmişe kadar denizaltılarda kullanılan CO₂'ye mâruz kalma sınırlarının yeniden gözden geçirilmesi ve düzenlenmesi kaçınılmaz hâle gelmiş ve bu eğilim günümüzde bâzı donanmaları konuyu tekrar ele almaya zorlamıştır.

Aslında bu konunun öneminin fark edilmesi uzay çalışmaları sayesinde gerçekleşmiştir denilebilir. Çeşitli uzay görevlerine katılan mürettebatın bâzı durumlarda, yeryüzünde iken kolayca tamamlayabildikleri görevleri tamamlayamaz hâle gelmesiyle kendini belli eden ve kendi aralarında "uzay aptalları" olarak ifâde edilen durumun CO₂ ile bağlantılı olabileceğinden uzun zaman önce şüphelenilmeye başlanmıştı.

Resim.1) Üç farklı orandaki Karbondioksit yoğunlaşmasına maruz kalmanın insanın muhakeme yeteneği üzerindeki etkisini ölçmek amacıyla gerçekleştirilen bir çalışmada elde edilen sonuçların özeti.[1]

Denizaltı içindeki havanın izlenmesi ve düzenlenmesi gayet geniş kapsamlı bir konudur. Eğer fırsat olursa MİLDEN bağlamında daha sonra konunun farklı boyutları ele alınmaya çalışılacak olmakla birlikte şimdilik hedef sadece CO₂'nin olası etkilerini kapsamaktadır. Aslında bu dar çerçeve içinden de ancak küçük bir bölüm ele alınacaktır demek daha doğru olur.

Şöyle ki denizaltı atmosferi içindeki çok yüksek Karbondioksit yoğunlaşmaları öldürücüdür. Fakat kullanılan çeşitli yöntemlerle uzun süreler boyunca bu gazın belli seviyenin altında tutulabilmesi ve mürettebât üzerinde hayatî tehlike oluşturma ihtimalinin düşürülebilmesi mümkündür.

Diğer taraftan doğrudan hayatî tehlike oluşturmayan, görece düşük yoğunluktaki CO₂ miktarlarının etkileri de dolaylı olarak ölümcül olabilir. [Resim.1] üzerinde Karbondioksit'in insan davranışları üzerindeki etkilerinin incelendiği, 22 adet denek üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmanın [1] özeti görülebilir. Son yıllarda bu alanda gerçekleştirilen başka benzer çalışmalara da [2], [3],.. ilgilenenler kolayca ulaşabilir.

Denizaltı havası içindeki görece yüksek ama ölümcül olmayan seviyede düşük CO₂'nin pek çok fizyolojik etkileri vardır, mesela daha yüksek Karbondioksit'e mâruz kalmak sebebiyle denizaltı mürettebatının dişleri açık havada yaşayan insanlara göre çok daha hızlı çürüyebilir gibi.

Fakat beyin üzerindeki etkileri daha önemli olarak değerlendirilebilir. Yukarıdaki resimde de görülebildiği gibi konvansiyonel denizaltılar üzerinde kolayca oluşabilen 2.500ppm gibi görece düşük CO₂ yoğunlaşmalarında bile mürettebatın muhakeme yeteneği belirgin düzeyde zaafiyete uğramaktadır.

Üstelik barış zamanı seyirlerinde ve eğitimlerinde oluşan gerçekten uzak şartlar yerine, savaş zamanında yüksek DSH² tehditi altında iken meydana gelecek durumlar söz konusu olduğunda, mürettebatın mecburen alışılandan oldukça yüksek CO₂ seviyelerine mâruz kalabileceği ve karar verme yeteneğini olumsuz etkileyecek muhtemel davranışsal bozulmaların, çatışmanın/savaşın sonucu üzerinde belirleyici olabileceği öngörülebilir.

Yeni nesil konsansiyonel HBT'li³ denizaltıların sualtı seyir sürelerini belirgin oranda uzatabilmesi fakat aynı zamanda sağladıkları enerjinin oldukça sınırlı olması, konunun bu açısını daha da karmaşıklaştırmaktadır.