Seyir Defteri

1797'de Fransız kimyacı Louis Vauguelin, krokoyit adlı mineralin (PbCrO₄) içinde Kurşun ile birlikte bulunan ve o güne kadar bilinmeyen yeni bir elementi tanımladı ve ona ismini verdi: Krom. Daha sonra gerçekleştirilen çalışmalarla farklı mineraller içinde de bu yeni element tespit edilmeye başlandı. Bununla birlikte Krom üretimi için ticarî açıdan uygun tek mineral kaynağının kromit olduğu da kısa zaman içinde anlaşıldı.

1827'ye kadar dünya üzerindeki tek kromit cevheri kaynağı Rusya'da Ural Dağları bölgesiydi ve aynı yıl Kuzey Amerika'da da o günlerin gâyet sınırlı olan Krom talebi için yeterli sayılabilecek küçük ölçekli bâzı yeni yataklar daha keşfedildi. Ve 1860 itibarı ile dünyanın o dönem için bilinen en zengin kromit yatakları Türkiye üzerinden pazara sunulmaya başlandı ki tahmin edilebileceği üzere asıl konumuz da bu boyut olacak.

Bir denizaltı için en önemli tasarım değişkeni nedir şeklinde bir soruya bakış açısına bağlı olarak çok çeşitli cevaplar verilmesi söz konusu olabilir; yüksek azami sürât, derin dalış yeteneği, yüksek taktik sürât, iyi manevra yeteneği, düşük akustik iz, uzun sualtı seyir süresi, büyük silah yükü vesaire gibi...

Ve bahsi geçen bu temel bakış açısının ise aynı zamanda derin kültürel kökleri olduğunu da hatırda tutmak gerekir. Bu sebeple, eğer dikkâtlice incelenirse denizaltı tasarımcısı ülkelerin tarih boyunca ortaya koydukları tasarım yaklaşımları ve çözümleri ile hem denizcilik geleneklerinin ve kültürlerinin, hem de içtimai yapılarının belirgin bir bağlantısı olduğu görülebilir.

Saymadım ama hayatımın erken dönemlerinde herhalde yüz, ikiyüz civarında roman okumuşumdur. Yaklaşık olarak on ila onyedi yaşları arasındaki bu dönemden sonra bu tür kitaplar okumak bana zaman kaybı gibi gelmeye başlamış ve edebiyatın farklı türlerine yönelme ihtiyacı hâsıl olmuştu.

Bu sebeple sonraki dönemde artık eğlence yerine öğrenme ve bilgi edinme isteği ağır basar gibi olunca çocukluktan beri en büyük ilgi alanım olan denizcilik ağırlıklı olmak üzere tarih, istihbarat ve siyaset, ilave olarak da hatırat ve biyografi tarzı kitaplarla zaman harcamaya başladım. Henüz saf bir şekilde bilginin değerli ve önemli olduğunu düşünüyordum...

Deniz araçlarının basınç izleri iki temel açıdan önemlidir; mayın harbi ve pasif algılama/erken uyarı. Bunlardan ilki daha eski bir çalışma alanı olmakla birlikte ikincisi özellikle belli durumlarda önemini yakın zamanda iyice arttıran görece yeni bir saha olarak kabûl edilebilir.

Birkaç sene önce DDG-1000 tasarımı temelinde konuyla ilgili kısa bir çözüm ve değerlendirme denemesi gerçekleştirilmişti. Bu kez ise Tip214 denizaltı tasarımı üzerinden ve ilk çalışmadan daha farklı bir hesaplama yaklaşımı kullanılarak elde edilen sonuçlar hakkında bir iki satır yazı ve birkaç resim yayınlanacaktır.

Deniz memelileri sıklıkla karanlık ve bulanık sularda yaşamak, dolaşmak ve beslenmek zorunda kalırlar. Böyle şartlar altında hayatta kalabilmeleri için vazgeçilmez bir ihtiyaç olan avlanma yeteneklerinin sağlanabilmesi amacıyla da çeşitli çok özel yeteneklere sahip olarak yaratılmışlardır.

Örneğin Kaşalot balinaları, mutlak karanlığın hâkim olduğu denizlerin binlerce metre derinliklerinde (ki böyle derinlere dalabilmeleri de başlı başına müthiş bir yetenektir) avlarını devâsa kafaları içindeki hârika bir aktif sonar donanımı ile tespit edip avlayabilmektedir.

Önceki bölümde Takviyesiz İnce Cidarlı Konik Kabuklar sonlu elemanlar yöntemi yaklaşımı ile kısaca ele alındıktan sonra denizaltı mukavim tekneleri üzerinde de yaygın olarak kullanılmasıyla önemli bir yapısal alt başlık olan kemerelerle desteklenmiş takviyeli koni konusuna sıra geldi.

Bu tür bir çalışmada denel doğrulama faaliyeti son derece önemli olduğu için konuya yine bu doğrultuda bir giriş yapmak uygun olacaktı ve kolayca ulaşılabileceği için [1] üzerinde yayınlanan deney ve hesaplama çalışmalarının temel alınması tercih edildi.

1980'ler Kanada'da nükleer tahrikli denizaltı seçeneğinin ciddi bir şekilde ele alındığı dönem oldu. Temel olarak, Kuzey Buz Denizi bölgesindeki ülke çıkarlarını koruyabilmek amacıyla zamanın devâsa SSCB denizaltı gücüne karşı koyabilmek için 10-12 kadar atom denizaltısının ülke tersanelerinde inşası düşünülüyordu.

Sivil amaçlı nükleer enerji alanındaki yetenekler açısından dünyanın önde gelen ülkelerinden olan Kanada bu doğrultudaki muhtelif seçenekleri değerlendirilmekteydi ki söz konusu seçeneklerden biri; İngiltere, Fransa veya ABD ile bir lisans anlaşması yaparak doğrudan mevcut ve kendini ispatlamış bir denizaltı tasarımını inşa etmekti.

Burada bahsi geçecek olan yazma kavramı, kalem ile kağıtta veya klavye ile ekranda değil de doğrudan metal ile boşlukta bir katı cisim meydana çıkarma anlamındadır, yani diğer bir ifadeyle 3 Boyutlu yazıcı kullanılarak dijital bir modelin neredeyse kullanıma hazır, metal bir ürün hâline dönüştürülmesi hakkındadır.

Evet, bugün artık 3B metal yazıcılar yeni bir teknoloji sayılmaz ve zaten belli bir olgunluk seviyesine şimdiden ulaşmış durumdadır ki henüz yıllar önce, örneğin namlu dâhil bütün aksamı ile bir otomatik tabancanın yazıcıda üretilmesi [Resim.1] gibi çalışmalar gerçekleştirilmişti. Yine de daha geniş kapsamlı olarak düşünüldüğünde 3B yazıcı teknolojilerinin önünde hâlen aşılması gereken bâzı önemli eşiklerin mevcut olduğu da söylenebilir.

Sitenin yayına başladığı 1997'den bu yana geçen uzun yıllar boyunca bahsedip etmemek konusunda ikilimde kaldığım bazı asap bozucu mevzular vardı ki ancak 15 Temmuz hâdisesinden sonra kesin olarak ele almaya karar vermiştim. Zaten yakın dönemde yayınlanan birtakım içeriklerin de tam bu sınıftan olduğunun farkındasınızdır.

Temel olarak şimdiki mevzu Türk Deniz Kuvvetleri tarafından Doğan Sınıfı olarak tanımlanan hücumbotların [Resim.1] gerçek hikâyesidir. Ama tabii kökünde gâyet karanlık, ancak az sayıda kişi tarafından bilinen ve bilenler tarafından da umursanmayan bu konunun ayrıntılarıyla doğrudan ilgili hem tarihi hem de güncel çapraz bağlantılar da ister istemez içeriğe dâhil olabilir.

İnce cidarlı konik kabuklar mühendisliğin bâzı alanlarında sıklıkla kullanılır ki denizcilik ve havacılık bu uygulama sahalarından en önde gelenleridir. Bu tür bir yapının tasarımında dikkât edilmesi gereken öncelikli husus, yük altındaki kabuğun yapısal kararlığını sürdürebilme yeteneğini doğru olarak tespit edebilmektir.

Burada sadece denizcilik uygulamalarına ve bu alan içinden de temel olarak sualtı uygulamalarına odaklanılacağı için muhtelif yükleme seçenekleri arasından ağırlıklı olarak hidrostatik basınç altındaki davranışları ele alınacaktır. Konik yapılar hakkındaki kısa değerlendirme toplam üç safhadan meydana gelecektir:

Lingua Franca tâbirini, zamana ve mekâna bağlı olarak değişim gösteregeldiği hâliyle; farklı ana dillere sahip milletlerin aralarında anlaşmak için kullandıkları bir ortak dil olarak tanımlayabiliriz. Bu terimi tâkiben yazıya konu olan kitabın başlığını meydan getiren diğer ifade olan Levant ise kesin olarak belirli bir sınıra tâbi olmasa da Doğu Akdeniz kıyıları ve yakın çevresi olarak tanımlanabilir.

Velhasıl bu kez kısaca tanıtılacak kitap "The Lingua Franca in the Levant - Turkish Nautical Terms of Italian and Greek Origin" adlı eserdir. Görüldüğü gibi kitap her ne kadar tamamen türkçe ile alâkalı olsa da ingilizce olarak kaleme alınmış ve yayınlanmıştır.

1959 civarında, TsKB-16 (Malachite) tarafından tasarlanan Proje 629 (Nato tanımlası Golf) Sınıfı Sovyet konvansiyonel balistik füze denizaltısının etkinliğini hızlı bir şekilde arttırabilmek amacıyla, üzerine yeni bir yardımcı güç birimi ilâve etmek sûretiyle ortaya çıkartılan Pr. 629M'nin ön tasarımı tamamlanmıştı.

Fakat daha sonra Proje 629M tasarım safhasında terk edilince, bu çalışmada geliştirilmekte olan nükleer çözümün Proje 651 (Nato tanımlaması Juliett) üzerine uygulanmasına karar verildi. Böylelikle ABD ile yaşanmakta olan askeri teknoloji yarışında görece kolay, ucuz ve hızlı bir gelişme elde edilebilmesi umuluyordu.