İspanyol Donanması, gelecek nesil denizaltıları olarak, inşa faaliyetleri devam etmekte olan S-80 sınıfına odaklanmış durumda. Eski denizaltıların değiştirilmesi ihtiyacı neticesinde ortaya çıkan proje için olabildiği kadar yüksek yerli katkı oranı da hedeflenmişti.

İspanyollar tarafından belki de haddinden fazla iddialı bir şekilde, teknolojik açıdan ulaşılabilecek dünya üzerindeki en gelişmiş dizel-elektrik denizaltı olacağı beyan edilen S-80 projesi daha sonra kaçınılmaz olarak çok sıkıntılı bir sürece girdi ve bazı ağır darbeler yedi.

Aslında bu beklenen bir durum olarak da kabul edilebilirdi çünkü İspanyanın elinde henüz böylesine büyük bir hedefe kolayca ulaşabilmelerini sağlayabilecek tecrübe, bilgi birikimi, sanayi altyapısı vesaire zaten mevcut değildi. İlave olarak askeri suüstü inşa yeteneklerine ve bu alandaki göreceli başarılarına dayanan aşırı kendine güven sebebiyle bazı ciddi hatalar yapmış olmaları da muhtemeldir. Böylece gemi teknolojisi ile denizaltı teknolojisi arasında ne kadar büyük bir seviye farkı olduğunu da ağır bir bedel ödeyerek öğrenmiş oldular.

S-80 projesine gelene kadar İspanyanın denizaltı teknolojisi alanında yapabildiği, tıpkı bizim gibi lisans altında denizaltıyı oluşturan parçaları birleştirmekten ibaretti ki bu faaliyeti "denizaltı inşa yeteneğine sahip olmak" anlamında değerlendirmek iyimserlik olurdu. Durumun bizden tek belirgin farkı ise işbirliği yapılan ülkenin Almanya (HDW) değil Fransa (DCNS) olması kabûl edilebilir.

Navantia, DCNS lisansı altında İspanya için Agosta sınıfı S-70 denizaltılarını inşa ederken aynı zamanda aralarındaki işbirliği anlaşmasına bağlı olarak Şili, Malezya ve Hindistan'ın Scorpène projelerinden de biraz pay almıştı. Aslında Fransa İspanyanın Güney Amerika ülkeleri üzerindeki etkisinden yararlanıp bu bölgenin denizaltı pazarını Almanyanın elinden alabilmek için böyle bir işbirliğine gitmek zorunda kalmıştı demek daha doğru olabilir.

Resim.1) Navantia'nın Akdeniz kıyısındaki Cartagena yakınlarında bulunan denizaltı tersanesinde S-80 sınıfının mukavim tekne blokları.

Fakat ortaklık beklendiği gibi yürümedi. Kısa bir süre sonra İspanya ile Fransa arasındaki denizaltı işbirliği bozulmuş olsa da İspanyolların kendi tasarımlarını geliştirmek için ellerinde her türlü verisi mevcut olan Fransız Scorpene sınıfını temel almış olmalarına şaşırmamak gerekir. Kısacası mevcut Scorpene tasarımının biraz büyütülüp yeni bir HBT sistemi ilave edilmesi ve savaş yönetim sistemi gibi bazı temel donanımlarının değiştirilmesiyle de İspanyanın milli denizaltı tasarımı olan S-80 sınıfı ortaya çıkmış oldu diyebiliriz.

S-80 tasarımından beklenen temel nitelikler:

1. Uzak sahalarda harekât yapabilmeye izin veren uzun menzil
2. Göreceli yüksek taktik sürât
3. Gelişmiş HBT yeteneği
4. Düşük akustik, elektromanyetik, elektrostatik ve kızılötesi iz
5. Gelişmiş savaş yönetim sistemi
6. Kara hedeflerine hücum edebilme yeteneği
7. Özel kuvvet nakletme yeteneği

olarak sıralanmaktadır. Tabii ki bu hedeflere tam anlamıyla ulaşılıp ulaşılamayacağı hususu henüz belirsizdir. Ama daha şimdiden HBT sisteminin beklenen yetenekten uzak olduğu, buna bağlı olarak mesela yukarıdaki ilk üç maddenin sekteye uğradığı İspanyol savunma çevrelerinde konuşulmaktadır.

İspanyol devlet tersanesi Navantia ilk defa denizaltı tasarımı yapmalarına rağmen yukarıda bahsedilen ve üstelik sağlam bir temele de dayanmayan bu haddinden fazla kendine güven sonucu S-80 denizaltılarının dördünün birden inşasına başlamıştı.

Belli bir safha farkıyla projenin tamamını oluşturan dört denizaltının inşasını aynı anda geçekleştiren Navantia'nın Cartagena'daki tersanesinde denizaltılar belli bir tamamlanma oranına ulaşmış iken 2012 senesinde fark edilen ağırlık meselesi sebebiyle bütün inşa faaliyeti durduruldu. Bu esnada denizaltıların tamamlanma durumları proje yöneticisi tarafından şöyle açıklanmıştı:

S-81 Isaac Peral; toplam inşanın %85'itamamlanmıştı,
S-82 Narciso Monturiol; bütün gövde ve yapı inşası tamamlanmış, donatım faaliyeti başlangıç seviyesindeydi,
S-83 Cosme García; mukavim tekne inşası tamamlanmıştı,
S-84 Mateo Garcia; mukavim tekne inşası devam ediyordu.

Bunun yanında ilk iki denizaltı için bazı Havadan Bağımsız Tahrik bileşenleri hariç bütün malzeme ve donanımın tedariği de tamamlanmış durumdaydı.

Resim.2) S-80 sınıfı denizaltı ve uzatılmış sürümü. Uzatma bölmesinin tam olarak hangi bölmeler arasına yerleştirileceği ve içereceği donanım şimdilik (bizim açımızdan) belirsizdir. Pek çok bilinmeyen değişkene bağlı olduğu için de resimde sadece tahmini olarak gösterilmiştir.

Navantia mühendislik takımı %8 civarında olduğu beyan edilen fazla ağırlıktan kaynaklanan sorunu düzeltebilmek için tasarım üzerinde bazı değişikliklere gitmek zorunda kaldı. Muhtemelen kendilerine olan güvenlerinin sarsılması sebebiyle de aynı zamanda General Dynamics firmasının bir alt bölümü olan ve ABD donanmasının denizaltılarını inşa eden Electric Boat'dan danışmanlık hizmeti alarak çözümü daha güvenilir ve kamuoyuna sunulabilir bir hale getirmeye gayret ettiler.

Aslında bu hareket biraz daha prestij kaybetmelerine sebep oldu çünkü önemli olan hata yapmak değil yapılan hataları kendi yeteneklerin ile düzeltebilmektir; böyle ciddi hatalar denizaltı inşa eden bütün ülkelerin başına geliyor mesela bizi de yakından ilgilendiren Tip214/Almanya örneğinde olduğu gibi! Resmi açıklamaya göre mühendislik hatasını düzeltebilmek amacıyla ürettikleri çözümün doğruluğundan emin olabilmek için Electric Boat'a danışmanlık için 14milyon avro ödediler ve bu safhadan sonra da danışmanlık almaya devam etmekte olduklarından bu maliyet denizaltıların hizmete girmesine kadar artarak devam edebilir.

İlave olarak S-80 projesinde ihtiyaç duyulan bu düzeltme çalışması için 208milyon avro ayrıldığını açıkladılar. GE'ye ödenen parayla birlikte projenin mukavim tekne uzatma maliyeti resmi açıklamalara göre şimdilik 222milyon avro olarak görünüyor. Fakat çalışmanın tamamlanması için bu maliyetin daha da artması beklenebilir. Sonuç olarak mukavim tekne uzatma çalışmasının denizaltı başına, her şey yolunda giderse, iyimser bir tahminle en azından 60milyon avro civarında bir maliyeti olabilir gibi görünüyor ki bu sayı günümüzde benzer bir durum içinde olduğumuzdan bizim için de önemli bir gösterge olabilir. Diğer taraftan geçmişte bu proje için denizaltı başına toplam maliyetin yaklaşık 550milyon avro olacağı beyan edilmekteyken yaşanan sıkıntılardan sonra şimdiden 750milyon avroya ulaşacağı hatta bir milyar avroya dayanabileceği de söylenmektedir.

S-80 denizaltısına 7m boy verileceği açıklandığına göre bu değişikliğin ağırlık ve sephiye üzerinde ne gibi etkileri olacağını da basitçe ele almak ilgi çekebilir.

Çizelge.1) S-80 sınıfı denizaltının mukavim teknesinin 7m uzatılması sonucunda ortaya çıkması beklenen bazı değerler.

Denizaltının bazı kaynalara göre 75ton bazı kaynaklara göre de 100 ton kadar ağır olduğu belirtilmektedir. Proje ile ilgili olarak eldeki mevcut ve kısıtlı bilgilere dayanarak hesaplanan uzatma ile ilgili ağırlık verileri çizelge.1'de görülebilir. Elde edilen tahmini sonuçlara göre S-80'in aslında ihtiyaç duyulandan daha fazla uzatılacak olması söz konusudur. Bu durumun bazı muhtemel sebepleri:

1. Telâfi edilmesi gereken ağırlık sorunu açıklanan değerden daha fazla olabilir.
2. Ağırlık sorunu yanında ağırlıkların yerleşimi; özellikle ağırlık merkezinin x ekseni üzerindeki yerinde de ciddi bir sorun olabilir ve bunu giderebilmek için görünen ihtiyaçtan daha fazla bir uzatma gerekmiş olabilir.
3. Mevcut HBT sistemi ile ilgili olarak konuşulan; beklenenden çok daha düşük menzil elde edilebileceğinin anlaşılması üzerine taşınabilecek biyoetanol ve sıvı oksijen miktarlarını artırabilmek için böyle bir yol izlenmiş olabilir.
4. Bir dizel-elektrik denizaltı için taşınan akü miktarının oldukça düşük seviyede olduğu varsayımından hareketle taşınabilecek akü miktarını artırabilmek için böyle bir yol izlenmiş olabilir.
5. Bu maddelerin birkaçı aynı anda geçerli olabilir.

Sanırım gerçek sebep zaman ilerledikçe açığa çıkabilir.

Sanal Gerçeğin Yalan Dünyası

Dikkât edilmesi gereken asıl soru belki şöyle olabilir: Bütün bu curcunanın gerçek sebebi nedir?

İnsanın olduğu yerde hata da olacaktır ve burada da bariz hatalar var, şaşırtıcı değil. Tabii daha önce kısaca değinildiği gibi bu hataların doğal bir süreç içinde oluşması ihtimalinin yanında tetiklenmiş olabilmesi de söz konusudur. Kim tarafından sorusuna bazı adaylar gösterilebilir; S-80'in başarılı olması en çok hangi ülkelerin çıkarlarını etkileyecekse onlardan şüphelenmek mantıklı olur ki bu ülkeler Almanya ve Fransa'dır. Sadece son birkaç sene içinde İsveçin ve Japonyanın denizaltı teknolojisi alanında yaşadıkları tecrübeler bu ihtimalin hiç de yabana atılabilecek cinsten olmadığını kavrayabilmek için yeterlidir.

Diğer taraftan bu ihtimâl S-80 projesi ile ilgili ilk makalede kısmen ele alındığı için şimdi tekrar edilmeyecek ve yazının bu bölümünde projede yaşanan sıkıntıların doğal bir süreç içinde kendiliğinden oluştuğu varsayımında hareket edilecektir.

Resim.3) S-80 sınıfına ait gövde bloklarından birinin 3B donatılmış modeli ve sanal gerçeklik merkezli bir Navantia toplantısından görüntü. Evet ekranlardaki görüntü gayet havalı ve güven verici gibi, peki ya sonuç? [1] (©Ginés Soriano)

İspanya açısından bazı temel etkenlerin projedeki gidişatı son derece olumsuz etkilediğini öngörebilmek mümkündür. Bu etkenlerin başlıcaları:

1. Tasarımdan ve üretimden sorumlu olan Navantia'nın bir kamu kuruluşu olması
2. Söz konusu teknoloji sahasında yetersiz tecrübe
3. Aşırı kendine güven
4. Yeterli sayıda uygun nitelikte mühendisin ellerinde mevcut olmaması
5. Yeterli yan sanayi altyapısının İspanya'da mevcut olmaması
6. Pek çok kritik teknoloji bileşeni için tamamen dışa bağımlı olunması

olarak tahmin edilebilir.

Ama yedinci olarak ve bence en önemlisi;
yukarıda sıralanan bütün etkenlerin sebep olduğu açıkları telâfi ediyor görünen fakat aslında sadece sorunları gizleyen yazılım tabanlı mühendislik teknolojisine fazlasıyla bel bağlamak ve böylece oluşturulan sanal gerçek ortam ile geçici bir süre için de olsa kendini kandırmak olarak tezâhür etmektedir.

Yazılım teknolojisi yetersiz mühendisliği asla düzeltemez, telafi edemez. Bu tür sorunlar aslında başka projelerde, mesela gemi projelerinde de sıklıkla ortaya çıkıyor ama gemi üzerinde yapılan hataların çoğu görünürde büyük hayatî tehlikelere sebep olmadıkça kolayca gözardı edilebiliyor ve üstü örtülebiliyor ama denizaltı yapılan hataların kolayca örtülebilmesine müsait bir vasıta değildir.

Yazılım tabanlı mühendislik teknolojisi tarafsızdır, iyi mühendislik ile birleşirse başarı seviyesini yükseltebilir, kötü mühendislikle birleşirse sorunların katlanarak büyümesi söz konusu olur. Burada asıl tehlikeli husus bu teknolojinin göz boyama / hataları gizleme amacıyla kullanılmaya da son derece uygun olmasıdır.

Soğuk savaş döneminin son denizaltı tasarımlarından biri olarak ABD donanması tarafından kullanılan SSN-21 (Sea Wolf) sınıfı nükleer hücûm denizaltılarını gösterebiliriz. Başlangıçta 29 adet inşa edilmesi planlanan bu denizaltıların inşa programı çok pahalı olmaları ve soğuk savaşın sona ermesi sebepleriyle üçüncü denizaltının 2001 senesinde hizmete girmesiyle sonlandırılmıştı. SSN-21'in bu yazının içine dahil olmasının bir sebebi var:

SSN-21'lerin tasarım ve üretimleri bugünkü anlamda mesela İspanyanın S-80'leri inşa ederken kullandıkları dijital teknolojiler (Resim.3) hiç kullanılmadan geleneksel mühendislik yaklaşımı ile gerçekleştirilmiştir! Bu denizaltılar bugün bile dünya üzerindeki en gelişmiş ve karmaşık mühendislik ürünü olarak kabul edilmektedir ki şimdilerde inşa edilmekte olan Virginia sınıfı en yeni denizaltılar bile SSN-21'lerin ucuzlaştırılmış/basitleştirilmiş bir türevidir.

Velhasıl SSN-21'i tasarlayan ve inşa eden mühendislerin bütün bu en yeni yazılım teknolojilerini (hepsi ellerinin altında olmasına rağmen!) kullanmakta çok aceleci davranmamalarının mantıklı sebepleri vardır ve buradan çıkartılacak bazı dersler de mevcuttur, özellikle bizim gibi ülkeler için...

İspanyanın Yerli Katkı Oranı

Yerli katkı oranının yükseltilebilmesi de İspanya için öncelikli bir konu olarak sunulmuştur. Tabii böyle bir şeyi sağlamak istemek meselenin bir boyutu gerçekleştirebilmek ise bambaşka bir boyutudur. Ama İspanyollar en azından kendilerini kandırmaya çalışmıyorlar ve bizim gibi %81(!) yerli katkı iddiasından uzaklar. Elektrik motoru, HBT sistemi gibi denizaltının bazı temel bileşenlerini tasarlayıp imâl edebiliyor olmalarına rağmen ancak %15-20 civarında bir yerli katkı sağlayabildiklerini ifade etmekten çekinmiyorlar.

Çizelge.2) İspanyol S-80 sınıfı denizaltıları oluşturan bütün temel bileşenler ve kökenleri.

Yukarıdaki çizelgede S-80 sınıfı denizaltıyı oluşturan bütün temel bileşenler ve kökenleri açıklanmıştır. SSPA denizaltının pervanesinin tasarımını gerçekleştirmiştir. Bunun dışındaki bütün tasarım bilindiği kadarıyla Navantia'ya aittir. Dikkât çeken başlıca hususlar ise bizim kadar olmasa da büyük bir dışa bağımlılığın söz konusu olması fakat en azıdan bizden farklı olarak bütün tedariklerin tek ülke yerine olabildiği kadar farklı ülkelerden gerçekleştirilmesidir.