SeyrüseferAskeri Teknoloji → Donanmanın Kullanımındaki Torpiller - 1: Mk 14 ve Mk 23

Donanmanın Kullanımındaki Torpiller - 1: Mk 14 ve Mk 23

Seyir Defteri - Askeri Teknoloji
Pazar, 22 Eylül 2013

Mk-14 ve Mk 23 Torpili; Pervaneler ve DümenlerTasarımı 1931 senesine dayanan ve 1938 civarında üretilmeye başlanan Mk 14 torpili temelde denizaltılar için üretilmiş olmakla birlikte gemiler üzerinden veya kıyıdan da kullanılmıştır. 1980'lere kadar ABD donanmasının nükleer denizaltılarında da kullanıldı. İkinci Dünya Savaşı boyunca 13.000 civarında Mk 14 torpili üretildiği söyleniyor.  İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde ABD'den alınan denizaltılar vasıtasıyla bu iki sınıf torpil pek çok ülke donanmasının yanı sıra Türk Deniz Kuvvetlerinin de kullanımına girmiş oldu.

Mk 14-1A torpili çift hızlıdır ve atış öncesinde verilen ayara göre 31 veya 46 denizmili/saat sürâtle seyir yapabilir.  Bu sürâtlerdeki menziller ise sırasıyla 8.200  ve 4.100 metre kadardır. Mk 14-1A'yı jiroskop mekanizmasıyla 90 dereceye kadar iskele veya sancağa gönderebilmek mümkündür.

Mk 14-3A için de eşdeğer sürât ve menzil değerleri geçerli olmakla birlikte geliştirilmiş jiroskop ile iskele ve sancağa 160 dereceye kadar atış yapılabilir. Ayrıca bu modelde derinlik mekanizması da iyileştirilmiştir.

Mk 23 torpili ise Mk 14-3A ile eşdeğerdir, aradaki tek fark hız değiştirme mekanizmasının iptâl edilerek torpilin sadece yüksek hıza ayarlanmış olmasıdır.

 

Mk 14 ve Mk 23 Torpili; Temel Bölümler

Resim.1) Mk 14 / Mk 23 torpili gövdesini oluşturan temel bölümler

 

Bu sınıf  torpiller dört temel bölümden oluşmaktadır:

  1. Kafa; iki türü vardır, savaş başlığı ve eğitim başlığı
  2. Hava Şişesi ve Orta Gövde; tahrik sistemini çalıştıran hava, yakıt ve suyu ayrıca gaz türbinini bünyesinde barındırır
  3. Arka Gövde; torpili sevk ve idare eden kumanda mekanizmalarını içerir
  4. Kuyruk; pervanelerden ve dümenlerden müteşekkildir.

Kafa bölümü harp başlığını ve patlatma mekanizmasını içerir. Mk 14 ve Mk 23'lerin her biri imâl edildikten sonra, hizmete kabûl edilebilmesi için bir deneme atışı ile seyir tecrübesine tâbi tutulmuştur. Bu tecrübe esnasında ve ayrıca denizaltı mürettebatının eğitimi amacıyla kullanılmak üzere bir eğitim başlığı mevcuttur. Bu başlık sayesinde torpil deneme seyrini tamamladıktan sonra batmaz ve su üstünde kalır.

Bir torpil'in varoluş sebebi harp başlığıdır ve bütün amaç bu harp başlığının istenen yerde ve zamanda patlamasını sağlamaktan ibarettir ve torpil üzerindeki bütün diğer donanım harp başlığını hedefe ulaştırmaya çalışan araçlardır. Harp başlığı iki temel bileşenden meydana gelir;

  1. Patlayıcı; istenen infilâkın elde edilmesini sağlayan patlayıcı bileşim
  2. Patlatma mekanizması; patlayıcının istenen zamanda infilak etmesini sağlayan mekanizma

Olağan saklama koşullarında patlatma mekanizması torpil üzerinde takılı bulunmaz. Fakat savaş zamanında mekanizma torpil üzerine takılı olarak ve harekata hazır durumda tutulur. Bu süre zarfında hem çok dikkâtli olmak hem de mekanizmanın bakım tutumunu iyi takip etmek gerekir.

 

Harp Başlığı ve Patlatma Mekanizması

Harp başlığının baş kısmı keskince kesitlidir, kıça doğru silindirik bir hâl alır. Harp başlığının cidarı ilk olarak kullanılan Mk 6 mod.1 patlatma mekanizmasının manyetik niteliklerini iyileştirebilmek için fosfor bronzundan imâl edilmiştir. Harp başlığının kıç tarafında bulunan bağlama halkası ile yapı cıvatalı olarak hava şişesi bölmesine bağlanır. İlave olarak bağlama halkası üzerinde yapıya cıvatayla bağlanan lastik contalı su geçirmez bir çelik perde mevcuttur.

Bütün harp başlıklarının patlayıcı kılıfı adı verilen metal bir kabuğu vardır. Patlatma mekanizmasını her iki ucunda birer adet metal tüp bulunur.  Patlatma mekanizmasına ait çekirdek çubuklarına kılıf görevi gören bu tüplerin eksenleri birbirine ve harp başlığının boyuna eksenine paraleldir.  Baş çekirdek çubuğu tüpü harp başlığının cidarına bağlanmıştır. Çubuğun ucundaki bir tapa vasıtasıyla çekirdeğin çubuk içine sokulup çıkartılabilmesi mümkün olur.

 

Mk 14 / Mk 23 Harp Başlığı

Resim.2) Mk 14 / Mk 23 harp başlığının kesiti

 

Nakliye ve depolama esnasında patlatma mekanizması sökülür ve bu bölmeye kör tapa takılır. Harp başlığı TNT veya Torpex esaslı patlayıcı içerir. Bu patlayıcı, başlığa erimiş haldeyken döküm yoluyla doldurulur. Torpex yüklü başlıklarda başlığın baş tarafında küçük bir miktar TNT bulunur. Mk 16-1 ve 16-4 başlıklarında ise ilave olarak başlık ile perde arasındaki boşlukta da TNT mevcuttur. İlk modellerde 270kg olan patlayıcı daha sonra 300kg civarına yükseltilmiştir.

Mk 14 tasarlandığında ve imâl edilmeye başlandığında TNT kullanılmıştır. 1942'de ilk Torpex İngiltere'de geliştirildikten sonra ise 1943'ten itibaren TNT'nin yerini daha üstün sualtı niteliklerine sahip ve daha güçlü Torpex almıştır. Mk 14 ve Mk 23 torpillerinde Mk 16, Mk 16 mod.1,  Mk 16 mod.4 ve Mk 16 mod.5 harp başlıkları kullanılır. 1950'lerde Torpex'e göre daha güvenli bir sualtı patlayıcısı arayışı sırasında geliştirilen HBX, muhtemelen 1960'lardan itibaren ABD donanmasında kullanılan Mk 14 ve Mk 23'lerin harp başlıklarında kullanılmaya başlamıştır. Bu durumda, tedarik zamanına göre Türkiye'nin elindeki MK 14 ve Mk 23'lerin bir kısmında Torpex bir kısmında ise HBX harp başlığı mevcut olması beklenebilir.

Görevi uygun zamanda patlayıcıyı infilâk ettirmek olan patlatma mekanizması harp başlığının en önemli parçasıdır. İlk Mk 14'ler Birinci Dünya Savaşı döneminde Almanya tarafından geliştirlen manyetik mayınlardan kopyalanan ve Mk 6 mod.1 olarak adlandırılan bir manyetik patlatma mekanizması ile donatılmıştı. O dönemde bu mekanizma en sıkı korunan askeri sır kapsamındaydı. Fakat tasarımdan kaynaklanan hatalar sebebiyle söz konusu manyetik patlatma mekanizmalarının çoğunlukla erken patlamaya sebep olması ya da başlığı hiç patlatmaması sebepleriyle, savaş görevindeki denizaltılardan gelen şikayetlerin incelenmesinden sonra hatalı oldukları anlaşılarak bütün Mk 6 mod.1'ler temas ile çalışan bir patlatma mekanizması olan Mk 6 Mod.5 ile değiştirilmiştir.

 

Mk 6 Mod 1 Manyetik Patlatma Mekanizması

Resim.3) Mk 6 mod.1 manyetik patlatma mekanizması

 

Manyetik mekanizmanın başarısızlığından sonra Mk 14 ve Mk 23 torpilleri çoğunlukla hedefe doğrudan temas ile çalışan Mk 6 mod.5 darbe patlatma mekanizması ile donatılmıştır. Patlatma mekanizması harp başlığını alt tarafındaki boşluğa yerleştirilmiştir ve dış kabuğu torpilin dış kabuğu ile bütünlük oluşturacak şekildedir.

Mk 16 mod.5 patlama mekanizmasının alt yüzünde mekanizmanın içindeki çeşitli düzeneklere hareket sağlayan kanatlı çarkı çalıştıran deniz suyunu yönlendiren bir giriş mevcuttur. Bu çarkın dönüşünden elde edilen hareketle çalışan küçük bir doğru akım jeneratörü başlığın patlatılması için gereken elektrik enerjisini üretir. Bir voltaj ayarlama tüpü ile jeneratörün ürettiği akım miktarına kumanda edilir ve kanatlı çarkın hızı ne olursa olsun sabit bir değerde  tutulur. Bu jeneratör tarafından üretilen elektrik enerjisi büyük bir kondansatöre yüklenerek biriktirilir. Temas tapası çalıştığında biriktirilen bu elektrik ile fünye ateşlenir ve fünye de harp başlığının infilâk etmesini sağlar.

Torpil fırlatıldıktan hemen sonra mekanizmanın erken bir patlamaya sebep olup denizaltıya zarar vermemesi için belli bir zaman dilimi için çalışmaz halde olması gereklidir. Bu işi silahlandırma mekanizması yapar. Patlatma mekanizmasının üzerinde bir miktar tetril esaslı patlayıcı içeren ince bir bakır levhadan mamûl, ateşleyici adı verilebilecek bir kap bulunmaktadır.

Bu bakır kap patlatma mekanizmasının üst tarafındaki boşluğa gömülü olarak, güvenlik haznesinin üzerinde durur. Harp başlığının silahlandırılması esnasında fünye yukarı doğru hareket ederek bakırı deler ve ateşleyicinin içine girer.  böylece fünye ateşleyiciyi tetikleyebilir hale gelir. Patlatma mekanizmasının tamamen silahlandırılmasından önce fünye güvenlik haznesinin içindedir. Bu durumdayken fünye çalışsa bile ateşleyiciyi tetikleyemez. Böylece denizaltının içinde veya yakınında gerçekleşebilecek muhtemele bir erken patlamanın önüne geçilmiş olur. Fünyenin ateşleyicinin içine girmesi ancak torpilin suda 340m kadar yol almasından sonra gerçekleşir.

 

Hava Şişesi Bölümü ve Orta Gövde

Hava Şişesi Bölümü, harp başlığının hemen kıçında bulunan hava, su ve yakıt bölmelerinde oluşur.  Hava bölmesi yüksek basınçlı havayı saklamakta kullanılır. Yakıt bölmesine metil alkol doldurulur. Su ise buhar elde etmek içindir. Bu bölüm torpilin kazan dairesi olarak da adlandırılır.

Hava şişesi bölümü; hava bölmesi, su bölmesi ve yakıt şişesinden oluşur. Bu bölümde torpili sevk etmek için gereken enerjiyi sağlayan basınçlı hava, yakıt ve su bulunur. Bölmenin baş tarafında en büyük hacmi hava şişesi kaplar. Bu şişedeki basınçlı hava yakıt ve su ile birlikte önceden ayarlanmış oranlarda kullanıldığında üretilen buhar ve gaz karışımı torpili belirli bir menzile belirli bir süratle sevk etmek için gereken gücü sağlar.

 

Mk 14 - Mk 23 torpillerinin kazan dairesi

Resim.4) Kazan dairesi olarak da adlandırılan Mk 14 / Mk 23 torpillerinin hava şişesi bölümü

 

Orta gövde olarak adlandırılan parça dövme çelikten mamuldur ve hava şişesi bölümün bir parçasıdır. Hava şişesi bölümünün kıç perdesine perçin ve lehim ile sökülemez olarak bağlanmıştır. Orta bölümün baş tarafı su bölmesinin perdesi, kış tarafı ise arka gövdenin türbin perdesi ile sınırlanmıştır.

Hava şişesi bölümünün hemen gerisine perçin ve lehim ile bağlanmış olarak orta gövde olarak adlandırılan bölme bulunur. Orta gövde bölmesi içindeki parçaların sudan yalıtılması istenmemektedir ve seyir halindeyken orta gövdenin içine deniz suyu dolar. Bunun sebebi orta gövde içindeki sıcak gaz taşıyan yapıların dışarıdan deniz suyu ile soğutulmasını sağlayarak aşırı sıcaktan hasar görmelerini önlemektir.

 

Mk 14 - Mk 23; orta gövde, arka gövde ve kuyruk

Resim.5) Mk 14 / Mk 23 torpilinin kıç kesiti

 

Deniz suyunun orta gövde içinde dolaşmasını ve ihtiyaç halinde içerideki bazı parçalara ulaşımı sağlayabilmek için orta gövdenin dış kaplamasında muhtelif açıklıklar mevcuttur. Bu açıklıklar aynı zamanda bazı parçalara dışarıdan erişimi sağlayarak vanalar ve ısıtıcı üzerine bazı ayar ve değişikliklerin yapılabilmesini de sağlamaktadır.

 

Arka Gövde ve Kuyruk

Arka gövde torpilin makina dairesi olarak adlandırılabilir. Torpilin sevk ve kontrol mekanizmaları bu bölüm içinde bulunur. Arka gövdenin ön perdesi üzerinde torpilin pervanelerine hareket veren türbinleri çalıştıran gaz ve buharı üreten yanma odası bulunur. Bu bölümde ayrıca torpilin seyir derinliğini ayarlayan ufkî dümenlerine kumanda eden derinlik mekanizması ve yönünü ayarlayan amudî dümenlerine kumanda eden jiroskop mekanizması bulunur.

 

Mk 14 - Mk 23 torpillerinin yanma odası ve gaz türbini

Resim.6) Mk 14 / Mk 23 torpillerinin gaz+buhar türbini

 

Arka gövdenin kıçında ise kuyruk bölümü vardır. Bu bölüm kuyruk kanatlarından, ufkî ve amudî dümenlerden ve pervanelerden oluşur. Pervaneler bir çift olup aynı eksen üzerinde ters dönüşlüdür. Böylece torpilin rota ve derinlik dengesini sağlayabilmek mümkün olur. Tek pervane kullanılsaydı, tork etkisi sebebiyle torpil kendi ekseni etrafında dönmek isteyeceğinden böyle bir torpilin rota ve derinlik dengesini sağlayabilmek hemen hemen imkânsız olurdu.

Arka gövdenin dış kaplaması çelik levha ile imal edilmiştir. Arka gövdeni baş tarafı makina dairesinin kıçına perçin ve lehim ile kalıcı olarak bağlanmıştır.  Ana makina türbin perdesine bağlıdır ve ihtiyaç halinde bir bütün olarak torpil üzerinden sökülebilir. Motor mekanizması sevk sisteminin temel bileşenidir ve sıcak gaz ve buharın nozullar üzerinden alınması ile çalışır.

 

Bu sistem genelde buhar türbini olarak adlandırılsa da sistemdeki toplam gazın sadece bir bölümü buhardan oluşur. Su kullanmaktaki temel amaç sistemin genel verimini ve gücü arttırmaktır. Velhasıl bu tahrik sistemini buhar türbini yerine gaz türbini olarak adlandırmak daha doğru kabûl edilebilir.

 

Arka Gövde üzerindeki temel bileşenler;

  1. İlk hareket donanımı
  2. Başlatma ve kumanda vanaları
  3. Yanma odası, yakıt ve su enjektörleri ile ateşleyiciden oluşan ısıtma sistemi
  4. Nozullar, gaz türbini, ana makina, yağlama ve egzos sisteminden oluşan tahrik sistemi
  5. Derinlik ve jiroskop mekanizmaları

olarak sayılabilir.

Kuyruk bölümü ise temel olarak pervane milleri,  kovanlar, yataklar, pervanelerden oluşan sevk sistemi ile dümen sisteminden ibarettir. Bu bileşenler torpilin su içindeki ileri hareketini ve istikametini sağlar. Bunu yapabilmek için gereken komutlar ve hareketler ise arka gövde içindeki mekanizmalar tarafından verilir...

 

Bugün için Türk Deniz Kuvvetleri tarafından kullanılmakta olan en eski torpiller Mk 14 ve Mk 23 sınıfı olanlardır. Tamamı İkinci Dünya Savaşı esnasında imâl edilmiştir. Savaş sonrası dönemde de üzerlerinde bazı iyileştirmeler yapılmıştır. Mesela mekanik fırlatma sistemleri daha sonra elektrikliye çevrilmiş, bazı modellerinde harp başlığı Torpex'ten HBX'e çevrilmiştir vesaire.

Her ne kadar eski olsalar da bu torpillerin kullanılmaya devam edilmesi beklenebilir çünkü bazı önemli nitelikleri vardır. Tamamen mekanik oldukları için yeni nesil torpillerin sahip olduğu bazı sıkıntılardan etkilenmezler. Mesela bir elektromanyetik saldırı ile işlemez hale getirilmeleri mümkün değildir. Su içinde yüzerken herhangi bir elektronik karşı tedbire karşı da duyarsızlardır. Ticari gemilere karşı gayet etkili bir şekilde kullanılabilirler. Limanlara ya da alargadaki gemilere yapılacak saldırılarda da çok etkili olarak kullanılabilirler.

 

devam edecek...

 

Yaftalar:

♦ Kaynaklar

1. Torpedoes Mark 14 and 23 Types, OP 635, 1945, Navy Department Bureau of Ordnance
2. http://www.historynet.com/us-torpedo-troubles-during-world-war-ii.htm
3. http://www.fleetsubmarine.com/torpedoes.html
4. http://www.defensemedianetwork.com/stories/torpedo-scandal-rear-adm-charles-lockwood-the-mark-14-and-the-bureau-of-ordnance/
5. http://www.fleetsubmarine.com/mark-14-engine.html
6. http://www.microworks.net/pacific/armament/mk6_exploder.htm
7. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/Mk6-mag-exploder.gif
 







Telif Hakkı © 1997-2020 [uskudar.biz] - sürüm 5.5.1 - Bütün Hakları Saklıdır. Kullanım şartları için tıklayın!
Joomla! GNU/GPL lisansı altında özgür bir yazılımdır.