25-30 sene kadar önce R/V Alliance adlı Nato'ya bağlı askeri araştırma gemisinin güvertesine çıktığımda soğuk savaş fiilen bitmek üzereydi. Sadece Sovyet denizaltılarına karşı daha etkili Denizaltı Savunma Harbi teknolojileri geliştirebilmek için ihtiyaç duyulan hidroakustik araştırma faaliyetlerini yürütebilmek amacıyla özel olarak tasarlanmış olan Alliance o güne kadar inşa edilmiş en sessiz suüstü aracıydı.

Günümüzde bile halen dünyanın en sessiz suüstü gemisi olması kuvvetle muhtemel olmakla birlikte soğuk savaş sonrasında gemi eski kıymetini ister istemez biraz kaybetti, yine de hâlen işletilmektedir.

O şaşalı günlerinde geminin üzerinde yok yoktu. Dört - beş kilometreye varan uzunluklardaki muhtelif pasif çekili dizin sonarlar, dikey dizin sonarlar, sonar şamandıraları vesaire... Vasat civarındaki 400 metrekarelik laboratuvarın iskelesinde ise elde edilen çok büyük miktardaki akustik verinin değerlendirilebilmesi için kaçınılmaz bir ihtiyaç olan güçlü bir bilgisayar sistemi vardı ki hayatımda karşılaştığım ilk süperbilgisayardı.

O günlerde İTÜ'de görüp görebileceğimiz en güçlü bilgisayarların yanlış hatırlamıyorsam 8086'lar olduğu düşünülürse bunun biraz da acı bir karşılaşma olduğunu ifâde etmek yanlış olmaz. Uzun zaman geçti, peki bugün Türkiye ile dünya arasındaki bu seviye farkı kapandı mı? Yoksa daha da mı açıldı?

Bu soruya cevap verebilmek çok da kolay değil. Eğer soyut verilerle bir değerlendirme yaparsak zaten kolayca olumsuz bir sonuca ulaşacağımız söylenebilir. Diğer taraftan somut verileri değerlendirmeye çalışarak bazı farklı sonuçlara varabilmek mümkün olabilir mi acaba? En azından deneyelim...

Değerlendirme için muhtemelen en uygun ve güvenilir kaynağın Top500 [1] adı verilen çalışma olacağı söylenebilir. Top500 altı ayda bir güncellenmek suretiyle 1993 senesinden beri dünya üzerindeki en güçlü 500 bilgisayarın ya da daha havalı tanımlamasıyla süperbilgisayarın verilerini ve sıralamalarını yayınlamaktadır.

Velhasıl, Haziran 2015 tarihinde yayınlanan son liste bu yazıdaki değerlendirme için temel alınmıştır. Söz konusu verilerin basitçe değerlendirilmesiyle elde edilmiş bazı temel bilgiler özet olarak aşağıdaki çizelgede sunulmuştur.

Çizelgede ilk 500 içinde 33 ülke mevcuttur. Ülke sıralaması liste içindeki bilgisayarlar temelinde toplam azami hesaplama gücü esas alınarak yapılmıştır. Her sütun için en iyi değer sarı, en iyi ikinci değer yeşil ve en iyi üçüncü değer mavi artalan ile gösterilmiştir. Kişi başına düşen hesaplama gücü için 2014 nüfus verileri kullanılmıştır.

Çizelge.1) Haziran 2015 Top500 verileri temel alarak hazırlanmış olan özet değerlendirme. Benim açımdan en dikkat çekici ülke Fransa. Türkiye mi? 2006'da iki, 2010'da da bir kere Türkiye'ye ait bilgisayar listeye giriş yaptı. Her üç bilgisayar da sıralamada sadece altı ay kalabildi. 2010'dan sonra herhangi bir gelişme olmadı. Ayrıntılar takip eden çizelgede görülebilir. [1]

Çizelge.2) Türkiyenin en güçlü bilgisayarları. 1, 2 ve 6. sıradaki bilgisayarlar yukarıda açıklandığı gibi sadece birer dönem Top500 sıralamasına girebilmişti. Veriler UHEM [2] ve Top500 [1] sayfalarından derlenmiştir. İlk beş bilgisayar UHEM - Ulusal Yüksek Başarımlı Hesaplama Merkezi'nde bulunmaktadır ve arge amaçlı kabûl edilebilir. Altıncı bilgisayar ise Top500 listesinden alınmıştır ve ismi belirtilmemiş bir telefon şirketine aittir. Türkiye'deki telefon şirketlerinin yabancı kökenli olduğu da göz önüne alınırsa bu bilgisayar ki görüldüğü kadarıyla UHEM'in elindeki toplam bilgisayar gücünden daha üstündür, veri güvenliğinin önemli olduğu hassas arge çalışmalarında kullanılamaz. Yine de listede bırakılmıştır. [1], [2]
UHEM'in sitesinden alınmış bilgilerin güncel olduğu farz edilmiştir.

Yukarıdaki iki çizelge ile özetlenmeye çalışılan manzara karşısında somut olarak Türkiyenin vahim bir durumda olduğu söylenebilir. Tamam kendimizi ABD ile Çin veya Japonya ile kıyaslamayalım; ama Yunanistan veya Bulgaristan ile karşılaştırılabilecek bir durumumuz bile yok. Yunan Araştırma ve Teknoloji Şebekesi tarafından araştırma amaçlı işletilen bilgisayar bile tek başına Türkiyenin elindeki en güçlü bilgisayarların toplamından çok daha üstün bir durumda görünüyor. Aslında günümüz itibarı ile Türkiye'yi en azından Polonya, Güney Kore, Brezilya ve İspanya gibi ülkelerle karşılaştırmak makûl olur ve görüldüğü gibi bu ülkelerle aramızda çok büyük farklar var.

Tabii daha etkili bir karşılaştırma yapabilmek için ülke nüfuslarını da işin içine katmak uygun olacaktır. Eğer kişi başına düşen hesaplama güçleri açısında bir karşılaştırmaya gidilirse Türkiye ile diğer ülkeler arasındaki uçurum daha da açılmaktadır.

Örneğin 1,5 milyarı aşan nüfusuna rağmen Çinin elindeki kişi başına düşen hesaplama gücü Türkiyenin 450 katıdır. Yunanistanın elindeki güç Türkiyenin 25 katı, 1,3 milyarlık Hindistanın elindeki güç bile Türkiyenin 6 katıdır. Üstelik bu değerler fazlasıyla iyimserdir çünkü Top500 listesindeki ülkelerin elinde bulunan fakat sıralamaya girememiş durumdaki pek çok daha düşük güçlü süperbilgisayar hesaba dahil edilmemiştir bile...

Resim.1) Top500 sıralamasındaki ülkelerin kişi başına düşen hesaplama güçleri. Türkiye'nin gücü mü? Yukarıda görülen Yunanistanın iyimser bir tahminle 25'te biri kadar. Fransanın mı? Yaklaşık olarak beşbinbeşyüzde biri!

Resim.2) ALMA (Atacama Large Millimeter Array) adlı bu süperbilgisayar pek çok özel amaçlı süperbilgisayar gibi Top500 listesinde yok. Oysa hesaplama gücü açısısından en yeni listenin beşinci sırasına oturabilirdi. Kısacası bu tür bilgisayarlar da hesaba katılırsa Türkiye ile diğer ülkeler arasındaki uçurum daha da büyür. [4]

Doğrusu karşılaştırmaya başlamadan önce pek parlak bir netice beklemiyordum ama durum tahminlerimin de gerisindeymiş. Oysa her mahalleye üniversite açarak bilimi ve buna bağlı olarak sanayii ve de buna bağlı olarak iktisadı ve ülkenin gücünü geliştirebilmek mümkün olsaydı ne güzel olurdu! Eh, hayâl de bir yere kadar...

Ama günümüzde Türklerin bilgisayar anlayışı şöyle özetlenebilir: feysbok, tıvitır; gerisi ıvır zıvır!

Peki Türkiyenin Gerçek Süperbilgisayarlara ihtiyacı yok mu?..