Brezilya, donanmasını geliştirebilmek için ihtiyaç duyduğu uzun vadeli hamleler çerçevesinde ve yerli denizaltı inşa programlarından kaynaklanan ihtiyaçlara paralel olarak TPN çalışmasına ilk kez 1999 senesinde resmî olarak başlamış fakat beş sene kadar sonra ilk teşebbüs mecburen iptâl edilmişti.

Kısaca TPN ya da Portekizce açılımıyla "Torpedo Pesado Nacional" olarak adlandırılan ve özellikle inşa edilmekte olan yeni nesil nükleer denizaltılar için yerli bir ağır torpil üretilebilmesine yönelik ikinci teşebbüs ise Kasım 2014'de Brezilya Savunma Bakanlığı tarafında yayınlan bir belge [Resim.1] ile kamuoyu tarafından fark edilmişti.

Aynı belge ile Brezilya Donanması denizaltıları için beş farklı donanımın olabildiği kadar yerli imkanlarla üretilebilmesine yönelik olarak çalışmalar başlatıldığı da duyurulmuştu. Denizaltılara yönelik bu beş önemli proje:

1. Ağır Torpil geliştirme (TPN)
2. Denizaltından da atılabilir Gemisavar Füze geliştirme (MAN-SUB)
3. Denizaltılar için Silindirik Dizin Sonar geliştirme
4. Denizaltılar için Savaş Yönetim Sistemi geliştirme (SICONTA VIII)
5. Entegre Vasıta Yönetim Sistemi geliştirme

olarak sıralanabilir. Brezilya savunma çevreleri tarafından bu beş temel deniz projesi içinde en büyük önem ve değer TPN'ye verilmektedir çünkü bu çalışma hem teknolojik açıdan en zorudur hem de donanma denizaltılarının gelecekte sağlamayı umduğu caydırıcılık seviyesi tamamen TPN'nin güvenilirliğine, yeteneklerine ve etkinliğine bağlı olacaktır.

Resim.1) Resmî Brezilya Savunma Bakanlığı belgesine göre ikinci TPN projesinin duyurusu.

Aslında Brezilyanın ilk torpil çalışmaları çok daha eskilere dayanmaktadır [1]. Faaliyetin 1940 senesinde başladığı kabûl ediliyor. İlk safhada bütün silahı imâl etmek yerine bazı önemli bileşenlerin tasarım ve üretimlerine odaklandılar ve ilk üretimleri dalış mekanizmaları ve jiroskoplar oldu. 1943'te mevcut torpiller üzerinde kendi sistemlerini denediler ve başarılı sonuçlar aldılar.

Daha sonra ABD tasarımı Mk15.mod3 torpillerinin kopyalarını kendi alt sistemleriyle birleştirerek üretmeye karar verdiler. 1945'te tesisin kurulma çalışmaları, 1947'de de ilk torpillerin üretimleri başladı. İmâl edilen ilk beş silahın atış denemeleri 1954'de başarıyla gerçekleştirildi. Fakat 1947 senesinde ABD ile imzalanan Rio Anlaşması neticesinde alınmaya başlayan askeri gemiler, denizaltılar ve donanımların etkisiyle 17 adet üretildikten sonra 1955'de Brezilya torpil üretimini aniden bıraktı.

O dönem için Brezilyanın denizaltı tedarik yaklaşımı Türkiye ile oldukça benzerdi ve ABD'nin ihtiyaç fazlası kaynaklarından alınan denizaltıların ve gemilerin üzerinde gelen torpiller varken yerli torpil üretmeye ne gerek vardı! Velhasıl Brezilya 15 sene boyunca kazanmış olduğu yetenekleri kısa sürede tamamen kaybetti ve tekrar tamamen dışa bağımlı hâle geliverdi. Bu hikâye size bir yerlerden tanıdık geliyor mu?

Daha yakın döneme gelindiğinde Brezilya Donanması çağdaş torpil ihtiyacını karşılayabilmek için bizim de yaptığımız gibi İngiliz Mk24'e yöneldi. Fakat bir süre sonra bu silahın beklentilerini ve ihtiyaçlarını karşılayabilmekten gayet uzak olduğunu anlayınca başka bir çözüm yolu bulmaya çalıştı ve yabancı işbirliği ile hiç olmazsa yerli bir torpil üretmeye karar verdi. Böylece hem bu alandaki teknolojiye tekrar bir başlangıç yapabilmeyi hem de özellikle elektronik harp ve siber-güvenlik açısından ipleri elinde tutabilmeyi ümit ediyordu.

Resim.2) Brezilya Donanması da Türk Donanması gibi denizaltılarında İngiliz Mk24 torpili kullanma bahtsızlığına erişmiş birkaç donanmadan biridir. Halen Türk Deniz Kuvvetlerinin elindeki ağır torpillerin en büyük bölümünü Mk24.mod2 oluşturmaktadır ve Akya Projesi tamamlanana kadar da mecburen böyle kalacaktır. [5]

Ve Brezilya bu yönde aslında mantıklı görünen bir hareketle belki de tercih edebileceği tek ülke olan İsveç'i seçti ve iki ülke arasında imzalanan bir anlaşma ile Tp2000'i temel alan ve teknoloji transferi (TT) hikayesine dayanan bir yol izlemeye karar verdiler. İsveç ve Brezilya arasında torpil işbirliği anlaşması resmi olarak 1999 senesinde imzalandı. Geçen beş sene sonunda Brezilyalılar İsveçlilerin torpil üzerindeki hassas teknolojilerden hiçbirini, imzalanan sözde teknoloji transfer anlaşmasına rağmen, asla sağlamayacaklarını anlayınca işbirliğini sonlandırmak zorunda kaldılar.

Bu iki ülke arasındaki anlaşma 2004'te feshedildi. Gerekçe olarak İsveç torpilleri üzerindeki bazı bileşenlerin haklarına sahip olan 3.taraf bir ülkenin satışa ve teknoloji transferine izin vermemesi gösterilmişti. Söz konusu ülkenin hangisi olduğu resmen açıklanmamış olmakla birlikte işin sonunda TPN için asıl kazananın kim olduğuna bakarak bunu tahmin edebilmek pek zor olmasa gerek.

TPN'nin uzun zaman gecikeceği kesinlik kazandıktan sonra Brezilya zaten küçük olan ve Tip209/1.400'lerden oluşan mevcut denizaltı filosunu acilen Mk24 yerine daha güvenilir bir torpil ile güçlendirmek zorunda olduğundan hızlı bir tercih yapmak zorunda kaldı. Pek fazla seçeneği de yoktu. Bu durumda ABD'ye yöneldiler ve otuz adet Mk48.mod6AT satın alıp hemen kullanmaya başladılar. Bu silahı Tip209'lara uyarlayabilmek için mevcut savaş yönetim sistemlerini de Lockheed Martin üretimi BYG501.mod1D ile değiştirmek zorunda kaldılar [7]. İlk uygulama bir Tip209/1.400 olan S33 Tapajó denizaltısı üzerinde gerçekletirildi ve ilk başarılı atış tecrübesi de 2007 senesinde bir suüstü hedefine yapıldı.

Brezilya Donanması Mk48.mod6AT'nin ilk müşterisi oldu. İkinci ve şimdilik son müşterisi ise Türk Donanmasıdır. Üçüncü müşteri büyük ihtimalle Yunanistan olacaktı ama paralar suyunu çekince artık böyle bir ihtimâl kalmadı ve eğer gelecekte Yunanistan yeni nesil bir torpil alacaksa bile bunun hangi model olacağına artık kendisi değil iplerini tutanlar karar verecek, bu durumda;

1. Favori DM2A4
2. Plase Black Shark
3. Sürpriz F21

bugün için pek başka bir ihtimâl gözükmüyor. Brezilya'dan bahsederken Yunanistan'a nasıl geldik?

Hazır konu dağılmışken kısaca bahsetmek gerekirse mod6AT Türkiye veya Brezilya gibi ülkeler için üretilmiş bir ihraç sürümüdür ve bu silahın yeteneklerini daha eski olsa da mod5ADCAP¹ veya en yeni sürüm olan mod7CBASS² ile karşılaştırmamak gerekir. Mk48.mod6AT her ne kadar gerek kağıt üzerinde çok gelişmiş bir silah olsa ve Brezilya donanması tarafından gerçekleştirilen atış denemeleri sonrasında yeteneklerini ispatlamış olsa da zayıf noktası bellidir: Elektronik Harp. Bu husus, çok yetenekli ve etkili olmasına rağmen bizim açımızdan (ya da Brezilya açısından) gerçek bir savaş ortamında Mk48'i güvenilmez yapmaya yeterlidir.

ABD ve gerçek müttefikleri; Avustralya, Kanada ve Hollanda ise mod4 ve mod5'den sonra mod7'ye geçmektedir. Geçen sene İngiliz donanması bile Spearfish yerine Mk48.mod7CBASS'e geçmek istediyse de kamuoyundan gelen tepkiler yanında aslında ABD'nin silahın yazılımına tam nüfuziyet izni vermemesi neticesinde vazgeçip ellerindeki Spearfish'leri mod0'dan mod1'e yükseltmeye karar vermek zorunda kalmıştı.

Neyse, İlk TPN çalışmasında yaşanan hayal kırıklığı ve daha da önemlisi zaman kaybı neticesinde Brezilya üretimi torpillerin Fransız lisansı altında inşa etmekte oldukları S-Br'lere (Scorpene) yetişmesi ihtimâli ortadan kalkınca Brezilyalılar bir kere daha zor durumda kaldılar. Bu kez seçenekleri öncekinden de kısıtlıydı ve F21'i tercih etmekten başka çareleri pek kalmamıştı.

Resim.3) Henüz geliştirme çalışmaları devam eden ve önümüzdeki senelerde Fransız ve Brezilya donanmalarının hizmetine girmeye başlayacak olan F21 torpidosu. [6]

1999'da başlayan TPN projesi 2004'te girdiği krizden 2014'te çıkabildi [Resim.1] ve on sene daha kaybedildi. Brezilya savunma Bakanlığı ikinci TPN projesini yürütme görevini Mectron adlı bir şirkete verdi. İlk safhada proje için ayrılan bedel bugünkü değerle yaklaşık olarak 60 milyon avro olarak bildirilmiş ve sekiz senelik bir çalışma sonunda üretimin başlamasının planlandığı açıklanmıştır.

Brezilya (veya herhangi bir üçüncü dünya ülkesi) sekiz sene gibi çok kısa bir zamanda ve bu kadar düşük bir arge bütçesiyle ve yetersiz yan sanayi ve mevcut olmayan bilgi birikimi ile çağdaş bir torpili sıfırdan geliştiremeyeceğine göre bu ne anlama geliyor. Aslında cevap basit ve bilindik bir düzene işaret ediyor; yerli üretim adı altında montaj sanayii. Zaten Mectron da hemen akabinde TPN için Atlas Elektronik ile işbirliği anlaşması imzaladı. Böylece artık TPN'nin Brezilya'da üretilecek ve milli torpil olarak sınıflandırılacak bir DM2A4 türevi olacağı anlaşılmış oldu. Tabii Brezilya medyasının sunumuyla durum aşağı yukarı şöyle ifade edildi:

"Bu proje ile Brezilya artık ABD, Almanya, Fransa, İngiltere ve Rusya gibi sadece az sayıdaki ülkenin sahip olduğu teknoloji seviyesine ulaşmak yönünde büyük bir adım attı... kim tutar bizi, vesaire, vesaire..."

Bu edebiyat da bir yerlerden tanıdık geliyor gibi ya... Brezilya ile Türkiye bu kadar mı birbirine benzer!

TPN projesi için artık hedef, çalışmaları devam etmekte olan ve 2025 civarında hizmete girmesi umulan ilk Brezilya nükleer denizaltısının (SN-Br) temel silah sistemini başarıyla sağlayabilmek. Ama gidişata bakılırsa, bu işin sonunda bir gün Arjantinin İngiltere karşısındaki durumuna düşme tehlikesi de yok değil hani.

Bu tercihteki muammalardan biri; Brezilyanın, bütün gelecek nesil denizaltı projelerinde Fransa ile işbirliği yapmasına, S-Br için zaten F21'leri kullanacak olmasına ve en azından sualtı hedefleri için F21'in DM2A4'ten daha üstün olacağının bilinmesine rağmen neden torpil üretiminde Fransa ile işbirliği yapmadığı ya da yapmaktan kaçındığıdır.