Hazır kısa zaman önceki bir yazı ile Japonya üzerinden denizaltı tarihinde bir dönüm noktası sayılabilecek olan Lityum-İyon akü teknolojisine geçişin başlangıcına değinmişken içinde bulunduğumuz günlerde yaşanan gelişmelere de bağlı olarak bu kez benzer bir mevzu Almanya üzerinden de devam ettirilebilirdi. Birbuçuk sene kadar önce sonuçlanan Norveç'in yeni nesil denizaltı ihalesinde yarışan Tip212 ve Scorpene2000 tasarımları arasından, zaten en başından beri beklendiği üzere Tip212 galip çıkmıştı.

O dönemde Tip212NG adı verilen ve hâlen Sōryū ile birlikte dünya denizlerinde yüzmekte olan en üstün iki konvansiyonel tasarımdan biri sayılabilecek Tip212A'nın daha da geliştirilmesiyle ulaşılması hedeflenen bu yeni nesil araç artık Tip212CD olarak adlandırılmaktadır. On gün kadar sonra, 31 Ekim Çarşamba itibarı ile alman tarafının, yeni denizaltının nihâi tasarımını Norveç Donanmasına sunması beklenmektedir.

Bu yazıda Tip212'nin eninden, boyundan vesaire bahsedilecek değil, zâten bu tür verilere bir şekilde ulaşabilmek de pek zor değil. Burada daha çok güncel gelişmeler bağlamında konuyla ilgili bazı önemli görülen ayrıntılar ele alınmaya çalışılacak. Yine de başlangıç noktasını oldukça geriye, 1960'lara kadar taşımak gibi bir gereklilik mevcut.

Tip208

Kesin zaman verisi oldukça bulanık olsa da muhtemelen 1960'ların ikinci yarısında tasarım çalışmalarının başladığı düşünülen Tip208, günümüzün Tip212'sine ulaşan yolda gerçek başlangıç noktası olarak kabûl edilebilir.

Dönemin Batı Almanya Donanması 205 sınıfı denizaltıların inşasını tamamlayıp 206'ların çalışmalarına başlamak üzereyken bir yandan da 1990'lardan itibaren 205'lerden başlayarak bu iki denizaltı sınıfının yerini alacak yeni ve çok daha gelişmiş bir tasarım arayışına da girmişti.

IKL¹ tarafından yürütülen ve nükleer olmayan bir Havadan Bağımsız Tahrik (HBT) yeteneği merkezinde şekillendirilecek olan bu yeni tasarım, Tip208 olarak tanımlandı.

Bu proje esnasında; dizel jeneratör(ler), kurşun-asit aküler ve elektrik motorundan oluşan konvansiyonel denizaltı tahrik kavramı, 600-750ton sınıfından olması düşünülen bu yeni denizaltının üzerine uygulanabilecek aşağıdaki tahrik sistemleri ve enerji kaynaklarıyla karşılaştırıldı:

• Aküler
  • Geliştirilmiş Kurşun-Asit (Pb-H₂SO₄) (Daha sonra Tip212 üzerinde kullanıldı)
  • Sodyum-Sülfür (Na-S) (Bir Tip212 üzerinde de denendiği söyleniyor...)
  • Lityum-Tiyonilklorür (Li-SOCl₂)
  • Lityum-Peroksit (Li-H₂O₂)
• Kapalı Çevrim Tahrik Cihazları
  • Dizel motor
  • Stirling motoru
  • Walter türbini
  • Brayton türbini
• Yakıt Hücreleri
  • Alkalik
  • PEM² (Daha sonra Tip212 üzerinde kullanıldı)

Her ne kadar bir 208 inşa edilmese de bu donanımların önemli bir bölümü ar-ge çalışmalarında kullanılan 205 sınıfı denizaltılar üzerinde gerçek şartlarda dikkâtlice değerlendirildi. Örneğin 1970'lerde geliştirilmeye başlanan alkalik yakıt hücresi bir Tip205 üzerine yerleştirilerek 1988-89'da gerçekleştirilen seyir tecrübelerinde denendi, benzer şekilde kapalı devre dizel çözümü ile de denemeler yapıldı vesaire...

Bütün bu donanımların öngörülen tasarım üzerine uygulanabilirlikleri kapsamlı bir şekilde incelenerek karşılaştırıldı ki tercih için kullanılan kıstasların başlıcaları:

• Seyir sığası
• Dalış derinliği
• Geliştirme maliyeti
• Geliştirme süresi
• İşletme maliyeti
• Altyapı ihtiyacı
• Bakım-onarım ihtiyacı

olarak sıralanabilir. Daha sonra muhtelif sebeplerle Tip208 çalışması iptâl edildi fakat gerçekleştirilen bütün bu ar-ge çalışmalarının sağladığı birikimin verimli bir şekilde kullanılabilmesiyle önce bir devam çalışması olan (muhtemelen) 1.000ton sınıfından, Tip211 ile yola devam edildi. Yaşanan uluslararası gelişmelere de bağlı olarak alman donanmasının artık daha büyük denizaltılara yönelebilmesi mümkün hâle gelince, diğer bazı etkilerin de katkısıyla 211 tasarımı da terk edildi.

Resim.1) Tip212'ye ait sunulan erken dönem kavramsal tasarıma ait bir çizim.
Eski olmasına rağmen bu taslak sonraki tasarım olan Tip212A'nın çoğu hârici niteliğini yansıtıyor, daha sonra dikkâtlice optimize edilen kule tasarımı hâriç!
Diğer taraftan ancak Tip212A(B2a) ile 2015 civarında kullanılmaya başlanan muhtemel Callisto (çekili) derinsu haberleşme cihazının kule üzerine eklenmiş olması dikkât çekici. Bu cihaz [Resim.2] üzerinde görülebilir.

Tip212 ve Tip212A

Fakat 211'in kaldığı yerden devam etmek üzere daha büyük tamamen yeni bir tasarım kavramı hedefiyle Tip212 adlı yeni projenin HDW³ yükleniciliğinde TNSW⁴ ve IKL tasarım ofisi⁵ desteğiyle, geliştirme çalışmaları başlatıldı, 1994 civarında tasarım tamamlandı ve inşa onayı verildi. İki safhada altışar aracın inşa edilmesiyle toplam 12 adet Tip212'nin alman donanmasına katılması düşünülüyordu.

Tam da bu esnada İtalyan Donanması Tip212 projesine katılmak istediğini bildirdi ve pazarlıkların olumlu sonuçlanmasıyla Nisan 1996'da iki ülke arasında anlaşma imzalandı ve sadece bir sene kadar sonra da İtalya ilk iki denizaltı için sipariş verdi.

Bununla birlikte İtalyanın kendine has ihtiyaçları sebebiyle talep ettiği bazı değişikliklerin mevcut tasarıma uygulanması gerekli oldu. Söz konusu değişiklikler içinden (bilinen) en önemlisi azami dalış derinliğinin artırılmasıydı. Nâmanyetik çelik ile inşa edilecek mukavim tekne yapısal tasarımının ve/veya malzemesinin tekrar değerlendirilmesi neticesinde, söz konusu değişikler uygulanınca ortaya çıkan yeni tasarım Tip212A olarak tanımlandı ve yaklaşık dört senelik bir gecikmeyle, ilk denizaltının 1998'de kızağa konmasıyla inşa programı [Çizelge.1] başladı. Genel olarak ilk alman ve italyan 212A'larının tasarımları eşdeğer olsa da aralarında bazı farklılıklar da mevcuttur.

Resim.2) Bir Alman Tip212A.B2 denizaltısı (muhtemelen U36) dalışa başlarken.[1]
Kule tepesinde, kıçta ilk kez (B2) üzerinde kullanılmaya başlanan ve derin suda haberleşme için kullanılan çekili Callisto cihazının UHF, VHF, HF, SATCOM ve GPS frekans bantlarını kapsayan yüzer anteni görülebilir. Denizaltı ile anten arasındaki veri akışı optik kablo ile sağlanmaktadır.

B1'den B2'ye

[Çizelge.1] üzerinde görülebileceği gibi birinci safhada Almanya dört, İtalya ise iki adet Tip212A(B1) inşa etti. İkinci safhada Almanya, tasarımın biraz daha geliştirilmesi suretiyle ulaşılan Tip212A(B2) türü [Resim.2] iki araç daha inşa etti.

Bu iyileştirilmiş tasarım, temel olarak aşağıdaki yeniliklere [Resim.3 ve 4] sahiptir:

1. 1,2m uzatılmış gövde
2. Büyütülmüş santral
3. Yeni SYS⁶
4. Yeni bir elektronik direk
5. Mukavim tekneye nüfûz eden direk sayısının ikiden bire indirilmesi
6. Yeni haberleşme donanımları
7. Yeni düzlemsel yanal dizin sonarlar
8. Geliştirilmiş sevk cihazları
9. Burulmuş, ön-sarmal kuyruk dümenleri

Görüldüğü üzere (B1) tasarımından (B2)'ye ulaşmak için iki temel uygulama sahasına odaklanılmıştır:

1. Hidrodinamik
2. Elektronik

Resim.3) Tip212A B1 ve B2 sürümleri arasındaki hârici farklılıklar:
1,20m uzatılmış gövde, geliştirilmiş ön-sarmal kuyruk dümenleri, yeni nesil pervaneler ve
doğrusal yerine yeni düzlemsel yanal dizin sonar.
Tabii resimlerde görülemeyen önemli dâhili farklar da mevcut...

Resim.4) Tip212A.B2 üzerinde kullanılan asimetrik köklü ön-sarmal kuyruk dümenleri ve sevk cihazları.
Bu tür bir dümen teknolojisinin denizaltılar üzerinde ve açık-pervane şartlarında ilk uygulamasını yansıtan bu tasarım ile toplam sevk ve manevra verimlerinin iyileşmesi neticesinde seyir sığasında bir miktar artış yanında
daha düşük Hidroakustik ve Dümensuyu izleri söz konusu olacaktır.
Bu dümen tasarımının gelecekte diğer denizaltı üreticisi ülkeler tarafından da kullanılması beklenebilir.
Fakat bu yaklaşımı taklit edebilmek tahmin edilebileceğinden daha zordur ve hem Tecrübî Hidrodinamik hem de
Hesaplamalı Hidrodinamik sahalarında kapsamlı çalışmalar sonucunda mümkün olabilir...

İtalya ise inşa ettiği ikinci çift Tip212A üzerinde yukarıda bahsi geçen geliştirmeleri kullanmadı ve (B1) tasarımı üzerinden ilerlemeye devam etti. Fakat yine de ilk iki araç ile (B1b) ikinci çift (B1c) arasından bazı önemli değişiklikler de uygulandı ki bunlar içinden bilinen en önemlisi ilk iki araç üzerinde kullanılan Ti-Fe temelli metal-hidrür Hidrojen sarnıçlarının daha üstün MgH₂ temelli olanlarla değiştirilmesi olarak gerçekleşti.

Nihayet çok kısa bir süre önce kesinleşen siparişe göre İtalya ikinci dört Tip212'nin ilk ikisi için çalışmalara başlandığını açıkladı. Yeni araçların uzatılmış gövdeye sahip B2 temelli olacağı belirtilmekteyse de bilhassa HBT⁷, SYS gibi bazı temel bileşenlerde nasıl bir yaklaşım tercih edileceği şimdilik belirsiz olarak kabûl edilebilir...

Tip212CD

Şubat 2017 itibarı ile Norveç hükümeti, mevcut altı adet Tip210 (Ula) Sınıfı denizaltıdan ilk dördünü (muhtemelen 2020'lerin ikinci yarısında iki adet Tip212 daha sipariş edilecek) değiştirmek üzere açılan ihaleyi bu çalışma için stratejik ortak olarak seçilen Almanyanın kazandığını açıklamıştı.

Maliyeti düşürmeye yardımcı olacak şekilde, Almanya da Norveç'e teklif ettiği bu denizaltıların tam olarak eşdeğeri olmak üzere iki adet alacağı için projenin tanımlaması daha önce kullanılan NG (Norway-Germany veya New Generation) yerine CD (Common Design) olarak değiştirilmişti.

Tip212CD üzerinde kullanılacak yeni teknolojiler ile birlikte hâlihazırda zaten son derece gelişmiş bir tasarım olan Tip212A'nın bir nesil daha atlaması söz konusu olacak gibi görünüyor. Böylece bizim altıncı Reis Sınıfı denizaltının henüz donanmaya kabûl edildiği günlerde Norveç ve Alman donanmalarının hizmetine girmesi beklenen bu denizaltı ile Tip214'ler arasında iki nesil fark ortaya çıkmış durumda olacak.

Resim.5) İlk kez Tip212CD üzerinde kullanılması beklenen ikinci nesil HBT'nin en önemli bileşeni Metanol Dönüştürücü.
2015 itibarı ile imâl edilen cihaz, burada tam olarak Tip212 üzerindeki yerleşime uygun bir bileşen olarak ar-ge çalışmalarının yürütüldüğü kara tesisinde işletilirken görülüyor.

Tip212CD üzerinde kullanılması beklenen yeni teknolojilerden ve yeteneklerden kısaca bahsetmek gerekirse:

1. Geliştirilmiş Kurşun-Asit akülerin yerine Lityum-İyon aküler kullanılması.
   Böylece Norveç ve Almanya, Japonya'dan sonra askeri denizaltılar üzerinde Lityum-İyon teknolojisine geçen sıradaki ülkeler olacak. Ama yine de Güney Kore ve Çin'de de bu yönde çalışmalar devam ettiği için bu iki ülkeden biri veya ikisi de daha önce davranabilir...
   Henüz kesin bilgi mevcut olmamakla birlikte sürdürülen ar-ge çalışmalarına bağlı olarak alman birinci nesil Li-İyon akü çözümünün sıvı elektrolitli Li-FePo₄ (Lityum-Demirfostat) temelli olması beklenmektedir.
2. Yakıt hücresi temelli ikinci nesil HBT sistemi.
   Yeni sistemin en önemli farkı Hidrojen saklama yönteminden kaynaklanmaktadır. Bugüne kadar kullanılmakta olan ve oldukça yüksek maliyetli ve çok ağır bir çözüm oluşturan metal-hidrür temelli donanımlar yerine hidrojenin sıvı olarak saklanan Metanol içinden metanol-dönüştürücü adlı bir cihaz [Resim.5] ile ayrıştırılmasına dayanmaktadır.
3. Denizaltılar üzerinde ilk kez bir Torpilsavar Torpil (TST) uygulanması.
   Yaklaşmakta olan bir torpilin sert-imha yöntemiyle önlenebilmesi için başka bir torpil kullanmak amacıyla geliştirilmekte olan alman çözümünü temsil eden Seaspider [Resim.6] adlı silahın Tip212CD üzerine yerleştirilmesi beklenmektedir. Eğer gerçekleşirse bu açıdan dünya çapında bir ilk olacak uygulamanın yeni bir akım başlatması kuvvetle muhtemeldir.
   Yakın dönemde kullanılmaya başlayan diğer iki TST⁸ çözümü şimdilik sadece gemiler üzerinden kullanılmaktadır.
4. Sualtından hava ve kara hedeflerine karşı tel güdümlü füze kullanılması.
   Uzun süredir geliştirme çalışmaları devam etmekte olan optik-kablo güdümlü IDAS füzelerinin ilk kez donanma kullanıma girmesi de Tip212CD ile başlayacak gibi görünüyor. Bu küçük füzenin DSH helikopterlerine ve küçük suüstü hedeflerine, kıyıya yakın yumuşak kara hedeflerine karşı kullanılabilecek olması taktik anlamda ilgi çekici bazı eğilimlere de sebep olabilir.
5. Mayın döşeme yeteneğinin ilave edilmesi.
   Alman donanması Tip206'dan sonra denizaltılar vasıtasıyla mayın döşeme eğilimini terk etmişti fakat belki de Norveç'ten gelen talep doğrultusunda 212CD üzerine tekrar bu önemli yeteneğin ilave edileceği bilinmektedir.
6. Yeni nesil DM2A5 torpilleri.
   Uzun süredir ar-ge çalışmaları devam etse ve mevcut DM2A4 üzerine tam olarak hangi yeni yeteneklerin ilave edileceği bilinmese de DM2A5 torpilinin ilk kez 212CD üzerinde kullanılması beklenmektedir.
7. Yeni nesil dizel-jeneratör.
   1980'lerin teknolojisine sahip 396 serisi dizellerin yerine yeni 4000 serisi motorların yine denizaltılar üzerindeki ilk kullanımı CD sınıfı üzerinde gerçekleşecek. Beyan edilenlere göre yeni motorlar önceki nesilden biraz daha küçük olmasına rağmen daha fazla güç üretebilmekte ve 10gr/kWsaat civarında daha düşük yakıt tüketimine sahip ve ayrıca akustik iz açısından da üstün olduğu iddia ediliyor vs.
   Lityum-İyon aküler daha hızlı doldurmaya izin verdiği için, denizaltının en hassas durumda olduğu şınorkel süresini kısaltabilmek amacıyla Tip212A üzerindeki dizel gücünü de belirgin oranda artırmak gerekir ki bu ihtiyaç sebebiyle CD'nin mukavim tekne tasarımının daha fazla motor gücü için belirgin şekilde değiştirilmesi beklenebilir.
   Kaldı ki ikinci nesil HBT kullanıldığında iki cidar arasında taşınan metal-hidrür sarnıçlarına ihtiyaç kalmayacağı için kıç mukavim tekne tasarımının tekrar ele alınması (ve çapının büyütülmesi) kaçınılmaz bir ihtiyaçtır.

gibi kaba bir sıralama oluşturulabilir. Bütün bunlara ilave olarak, şimdilik biraz daha belirsiz olan başka bazı muhtemel yeteneklerden de bahsedebilmek mümkündür.

Resim.6) Bir denizaltı üzerinde ilk kez kullanılacak Torpilsavar Torpil olacak SeaSpider'ın kesiti.

Örneğin Norveç tarafından geliştirilen kızılötesi güdümlü NSM⁹ seyir füzesinin Tip212CD'nin torpil kovanlarından fırlatılacak bir sürümü üzerindeki çalışmalar devam etmektedir. Başlangıçta suüstü hedeflerine karşı geliştirilen bu silahın sualtından atılan, daha uzun menzilli ve kara hedeflerine karşı da etkin olabilecek bir hâle dönüştürülmesi beklenmektedir.

Devam etmekte olan Polonyanın ORKA ihalesinde talep edilen DFS¹⁰ temelli seyir füzesi yeteneğine uygun olarak önce Almanya ve şimdi de Almanya+Norveç ortaklığı tarafından teklif edilen Tip212A+DFS+NSM teklifi için tasarlanan DFS çözümünün Tip212CD üzerine uyarlanması da ihtimâl dahilinde olabilir.

Çizelge.1) Tip212 temelli denizaltı inşa programlarının ilerleyişi, türleri ve inşa süreleri hakkındaki bâzı veriler.
Yeşil hücreler Üsküdar Mühendishânesi tarafından bugün için öngörülen tahminlerden ibarettir.
Daha sonra bu veriler güncellenmeyeceği için eğer bu sayfaya gelecekte düştüyseniz muhtemelen söz konusu tarihlerin hatalı olduğunu görebilirsiniz.

Bir diğer önemli tasarım ayrıntısı CD tasarımı üzerinde YSS¹¹ elektrik motoru [Resim.7] kullanılıp kullanılmayacağıdır. Her ne kadar bu tür bir denizaltı motoru Almanya'da bir süredir geliştirilmekte ise de söz konusu motorun CD'nin inşa programına yetişip yetişemeyeceğini zaman gösterecek. Eğer yetişirse 2025 itibarı ile Almanya ve Norveç, ABD'den önce bu teknoloji hizmete alan ilk donanmalar olabilir fakat bu gelişmenin Tip212CD'yi takip edecek tasarım ile 2030 civarında gündeme gelmesi şimdilik biraz daha yüksek bir ihtimâl gibi görünüyor.

Resim.7) Şimdilik HTS-3 olarak adlandırılan 4MW Siemens "Yüksek Sıcaklık Süperiletken" denizaltı motoru, geliştirilmekte olduğu kara tesisinde yük donanımına bağlı halde.
Bu yeni teknolojinin Tip212CD tasarımı üzerine uygulanması muhtemel fakat geliştirme çalışmaları devam ettiği için inşasına ilk başlanan araçlara yetişemeyebilir...

Tip212CD üzerinde kullanılması beklenebilecek diğer bazı aday teknolojiler olarak insasız sualtı araçlarından, direk üzerinden fırlatılabilen keşif amaçlı insansız hava araçlarından ve yine periskop derinliğinde iken direk üzerinde suüstüne çıkartılarak DSH¹² helikopterlerine karşı kullanılabilen 2km etkin menzile sahip 30mm geritepmesiz otomatik top gibi çalışmalardan da bahsedilebilir.

İtalyanın yeni inşa edeceği araçlarda CD üzerinde kullanılması kuvvetle muhtemel olan yeni akü ve HBT çözümlerinden ne ölçüde yararlanacağı da şimdilik belirsiz ve ilgi çekici bir ayrıntı olarak değerlendirilebilir.